Osoby, które zagrożone są wywłaszczeniem nieruchomości, często są pozbawione pełnej możliwości obrony swych spraw z tego powodu, że nie dowiadują się o postępowaniu w sprawie inwestycji drogowej. W niektórych przypadkach dowiadują się zbyt późno. Tymczasem, tylko wiedza o prowadzonym postępowaniu na bardzo wczesnym etapie pozwala na podjęcie określonych działań prawnych w celu zabezpieczenia własnego interesu.
Często jednak właściciele nieruchomości są przekonani, że powinni otrzymać zawiadomienie w formie określonego pisma – tak jak to zwykle bywa w postępowaniu administracyjnym. Niestety, ustawa z dnia 10 kwietnia 2013 roku o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych zawiera w tym zakresie szczególne regulacje, nie do końca korzystne dla właścicieli.
Zawiadomienie o wszczęciu postępowania
Zgodnie z przepisami ustawy samo zawiadomienie o wszczęciu postępowania jest wysyłane właścicielom lub użytkownikom wieczystym nieruchomości objętych wnioskiem w sprawie inwestycji drogowej na adres wskazany w katastrze nieruchomości (czyli na adres z ewidencji gruntów i budynków). Pozostałe strony są zawiadamiane w drodze obwieszczeń w urzędzie wojewódzkim lub starostwie powiatowym, a także w urzędach gmin właściwych ze względu na przebieg drogi lub w urzędowych publikatorach teleinformatycznych – Biuletynie Informacji Publicznej tych urzędów i w prasie lokalnej.
Najważniejsze jednak jest postanowienie końcowe przepisu art. 11d ust. 5 ustawy, które stanowi, że „doręczenie zawiadomienia na adres wskazany w katastrze nieruchomości jest skuteczne”. Przepis ten może mieć istotne reperkusje dla właściciela nieruchomości. Choć bowiem, właściciel ma obowiązek aktualizacji danych w ewidencji gruntów i budynków, to jednak nierzadko występuje sytuacja, że dane te są nieaktualne, i to z różnych względów. W tej sytuacji właściciel może nie dowiedzieć się w ogóle o postępowaniu, które jest prowadzone w sprawie budowy drogi na jego nieruchomości, co może się wiązać przecież także z wywłaszczeniem tej nieruchomości.
Pozostałe strony poza właścicielami
Oprócz właścicieli nieruchomości, przez które przebiegać będzie projektowana droga, ustawa przewiduje także kategorię tzw. „pozostałych stron”. W praktyce mogą to być przede wszystkim właściciele nieruchomości sąsiednich, na które będzie oddziaływała inwestycja drogowa, także np. w trakcie budowy drogi. Może to być też przykładowo gmina, która jest zainteresowana drogą, która będzie się krzyżować lub łączyć z projektowaną drogą (tak np. stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 10 kwietnia 2019 r., sygn. II OSK 1493/17). Podkreślił to także Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 25 stycznia 2013 r. (sygn. II OSK 2763/12), gdzie wskazał, że „w sytuacji, gdy właściciel nieruchomości bezpośrednio graniczącej z inwestycją drogową, wskazuje na ograniczenia w swobodzie korzystania z prawa własności i prowadzenia działalności gospodarczej to nie można przyjąć, że nie jest on stroną w takiej sprawie, ponieważ nie dotyczy to jego interesu prawnego”. Niewątpliwie więc liczba stron w przypadku znacznych inwestycji może znacznie wykraczać poza właścicieli i użytkowników wieczystych.
Te podmioty jednak nie otrzymają żadnego zawiadomienia o rozpoczęciu postępowania administracyjnego. Informacja o nim może jedynie potencjalnie dotrzeć na skutek obwieszczenia w urzędzie, Biuletynie Informacji Publicznej lub innych publikatorach.
Zawiadomienie o wydaniu decyzji
Po wydaniu decyzji o realizacji inwestycji drogowej, strona będąca właścicielem nieruchomości, nie otrzymuje tej decyzji. Jest ona tylko zawiadamiana o wydaniu tej decyzji, znów poprzez wysyłkę zawiadomienia na adres wskazany w katastrze nieruchomości.
Zawiadomienie o wydaniu decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej zawiera informację o miejscu, w którym strony mogą zapoznać się z treścią decyzji. Podobna zasada obowiązuje przy zawiadomieniu o wydaniu decyzji przez organ drugiej instancji.
Przewidziana procedura na pewno usprawnia postępowanie administracyjne, jednak może spowodować w praktyce, że strona będzie pozbawiona możliwości obrony swych praw. Jeśli nie otrzyma zawiadomienia na poprawny adres, może dojść w ogóle do wyłączenia możliwości wniesienia odwołania od decyzji. Istnieje bowiem fikcja prawna, że doręczenie zostało dokonane, jeśli zawiadomienie wysłano na adres ujawniony w ewidencji gruntów i budynków.
Termin do wniesienia odwołania
Warto w tym miejscu wskazać, że termin 14-dniowy do wniesienia odwołania od decyzji o realizacji inwestycji drogowej należy liczyć od dnia otrzymania zawiadomienia o wydaniu decyzji. W tym terminie strona musi także mieć możliwość zapoznania się z decyzją.
Powyższe stwierdzenia prowadzą do wniosku, że jeżeli tylko właściciel nieruchomości dowie się (np. z lokalnych mediów) o planach prowadzenia inwestycji drogowej powinien zorientować się we właściwym urzędzie jak wygląda sytuacja jego jako strony oraz zweryfikować adres w ewidencji gruntów i budynków. Zasadne jest także śledzenie obwieszczeń urzędowych – wszystko to w celu umożliwienia podejmowania określonych czynności w toku postępowania.