W obecnym stanie prawnym wniosek o zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów może zostać złożony także przez przedsiębiorstwo przesyłowe. Należy zwrócić uwagę, że co do zasady właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu w takiej sytuacji przysługuje odszkodowanie z tego tytułu. Przepisy przewidują szczególny tryb ustalania takiego odszkodowania, który jednak należy koniecznie odróżnić od sytuacji, gdy wycinka drzew lub krzewów zostanie dokonana przez przedsiębiorstwo przesyłowe bez wymaganego zezwolenia lub też z przekroczeniem warunków w nim określonych.
Przedsiębiorstwo przesyłowe
Zgodnie z art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 55) usunięcie drzewa lub krzewu z terenu nieruchomości lub jej części może nastąpić po uzyskaniu zezwolenia wydanego na wniosek właściciela urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, jeżeli drzewo lub krzew zagrażają funkcjonowaniu tych urządzeń. Zgodnie z powołanym przepisem Kodeksu Cywilnego„Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa”. Uprawnienie do wystąpienia o zezwolenie na usunięcie drzewa lub krzewu będzie więc przysługiwało przedsiębiorstwom energetycznym, wodociągowym, telekomunikacyjnym, przedsiębiorstwom gazowym itp. Konieczność usunięcia drzewa bądź krzewu może wynikać z faktu, że drzewa zagrażają funkcjonowaniu urządzeń przesyłowych. Zagrożenie to może być spowodowane np. poprzez znaczny rozwój korzeni drzew, ale także rozwój części nadziemnych drzew i krzewów,np. korony drzewa, która zagraża linii energetycznej.
Wyjątki od obowiązku uzyskania zezwolenia
Należy przy tym zauważyć, że przepis art. 83f ustawy o ochronie przyrody zawiera szereg wyjątków od obowiązku uzyskania zezwolenia na wycinkę drzew lub krzewów. Przykładowo nie stosuje się przepisów o obowiązku uzyskania zezwolenia do następujących przypadków:
- usunięcie drzew, których obwód pnia na wysokości 5 cm nie przekracza: 80 cm – w przypadku topoli, wierzb, klonu jesionolistnego oraz klonu srebrzystego, 65 cm – w przypadku kasztanowca zwyczajnego, robinii akacjowej oraz platanu klonolistnego, 50 cm – w przypadku pozostałych gatunków drzew;
- drzew lub krzewów usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu ze względu na potrzeby związane z utrzymaniem urządzeń melioracji wodnych szczegółowych;
- drzew lub krzewów należących do gatunków obcych, określonych w przepisach szczegółowych.
Tryb ustalenia wysokości odszkodowania
Podstawą zasadą przy ustaleniu wysokości odszkodowania jest dobrowolne jego ustalenie pomiędzy stronami, czyli pomiędzy właścicielem nieruchomości oraz przedsiębiorstwem przesyłowym. Zgodnie z art. 83e ust. 2 ustawy ustalenie wysokości odszkodowania za drzewo lub krzew oraz za ich usunięcie następuje w drodze umowy stron. Dopiero, gdy strony nie zawrą umowy w terminie 30 dni od dnia usunięcia drzewa lub krzewu, odszkodowanie ustala organ, który wydał zezwolenie na ich usunięcie, stosując odpowiednio przepisy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami dotyczące odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości.
Tym samym w toku postępowania administracyjnego konieczne będzie ustalenie wysokości odszkodowania, stosując zasady przyjęte przy wywłaszczaniu nieruchomości.
Warto dodać, że przepisy nie precyzują tego, czy organ administracji powinien z urzędu wszcząć takie postępowanie. Jeśli by przyjąć, że organ za każdym razem ma czuwać nad tym, by właściciel nieruchomości uzyskał odszkodowanie, konieczne byłoby żądanie dowodów na okoliczność, że strony zawarły umowę i doszło do wypłaty odszkodowania. W każdym razie, jeśli nie dojdzie do ustalenia wysokości odszkodowania w drodze negocjacji z przedsiębiorstwem, należy złożyć stosowny wniosek do odpowiedniego organu.
Odszkodowanie za usuniecie drzewa bez zezwolenia przez przedsiębiorstwo przesyłowe
Jak już wskazano wyżej, nie zawsze zezwolenie wydawane w trybie art. 83 ust. 1 ustawy o ochronie przyrody będzie w danych okolicznościach wymagane. Może tak być w szczególności w przypadku niewielkich drzew lub krzewów. Niemniej, należy zauważyć, że co do zasady nie jest możliwe samowolne wejście na teren nieruchomości i usunięcie drzew lub krzewów. Udostępnienie nieruchomości, o ile nie jest dokonywane dobrowolnie przez właściciela może nastąpić na podstawie art. 124b bądź artykułów 124-126 ustawy o gospodarce nieruchomościami.
Przykładowo, zgodnie z art. 124b ust. 1 tej ustawy „Starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, w drodze decyzji zobowiązuje właściciela, użytkownika wieczystego lub osobę, której przysługują inne prawa rzeczowe do nieruchomości do udostępnienia nieruchomości w celu wykonania czynności związanych z konserwacją, remontami oraz usuwaniem awarii ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń, nienależących do części składowych nieruchomości, służących do przesyłania lub dystrybucji płynów, pary, gazów i energii elektrycznej oraz urządzeń łączności publicznej i sygnalizacji, a także innych podziemnych, naziemnych lub nadziemnych obiektów i urządzeń niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń, a także usuwaniem z gruntu tych ciągów, przewodów, urządzeń i obiektów, jeżeli właściciel, użytkownik wieczysty lub osoba, której przysługują inne prawa rzeczowe do nieruchomości nie wyraża na to zgody. Decyzja o zobowiązaniu do udostępniania nieruchomości może być także wydana w celu zapewnienia dojazdu umożliwiającego wykonanie czynności”. Przepis art. 124b ust. 4 ustawy przewiduje odszkodowanie z tytułu udostępnienia nieruchomości, a także odszkodowanie z tytułu szkód, które powstały w jego trakcie. Sam tryb ustalenia odszkodowania jest zresztą podobny, gdyż w pierwszym rzędzie, w ciągu 30 dni od dnia, w którym zakończyło się udostępnienie nieruchomości, strony mają możliwość dogadania się co do wysokości odszkodowania. Po upływie tego terminu zdecyduje organ administracji.
Art. 128 ust. 4 ustawy przewiduje także odszkodowanie za inne przypadki udostępnienia nieruchomości. Przepis ten jednocześnie precyzuje, że odszkodowanie powinno odpowiadać wartości poniesionych szkód. Jeżeli natomiast wskutek tych zdarzeń zmniejszy się wartość nieruchomości, odszkodowanie powiększa się o kwotę odpowiadającą temu zmniejszeniu.
Usunięcie drzewa lub krzewu bez jakiegokolwiek zezwolenia
Nie da się także wykluczyć takiej sytuacji, że przedsiębiorstwo przesyłowe dokona wycinki bez uzyskania jakiegokolwiek zezwolenia, w tym także bez zezwolenia na wstęp na teren nieruchomości. W takim przypadku wydaje się, że odszkodowanie powinno przysługiwać na zasadach ogólnych określonych w Kodeksie Cywilnym. Oprócz tego, mogą też powstać przypadki graniczne, gdy np. część zadrzewienia zostanie usunięta z przekroczeniem zezwolenia wydanego przez organ administracji. Wówczas istotne będzie szczegółowe zbadanie stanu faktycznego.
Nie należy też zapominać, że często przedsiębiorstwa przesyłowe korzystają przy tego rodzaju pracach z usług podwykonawców. Wówczas, jeśli podwykonawca dokonał usunięcia drzew z naruszeniem przepisów lub zezwoleń, sytuacja komplikuje się jeszcze bardziej, o czym można się przekonać dokonując analizy wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25 kwietnia 2018 r.V ACa 937/16. Wyrok dotyczył właśnie takiej sytuacji, a brak precyzyjnego ustalenia stanu faktycznego, i prawdopodobnie pozwanie niewłaściwego podmiotu, uniemożliwiły lub przynajmniej znacznie utrudniły stronie uzyskanie odszkodowania.
Podsumowanie
W niemal każdej sytuacji, gdy przedsiębiorstwo przesyłowe dokonuje wycinki drzew lub krzewów na prywatnym terenie osoby trzeciej, osobie tej przysługuje odszkodowanie. Dochodzenie odszkodowania najczęściej może zostać rozpoczęte od negocjacji, natomiast finalnie jego wysokość będzie ustalana w postępowaniu administracyjnym przez właściwy organ, poza przypadkami, gdy wycinka drzew lub krzewów bądź wyrządzenie szkód na nieruchomości zastąpiło bezprawnie.